C2

Er in ‘Er zijn er drie’

Het woordje er is voor veel cursisten één van de lastigste woorden van het Nederlands. Je kunt het op vier verschillende manieren gebruiken: presentatief, locatief, prepositioneel en kwantitatief. En dan zijn er nog zinnen waarin die vormen gecombineerd worden of samenvallen.

In sommige zinnen lijkt het lastig om vast te stellen met welk er je precies te maken hebt. Kijk bijvoorbeeld naar onderstaande gesprekjes.

• Wat ligt er op de tafel? Er liggen kranten op.
• Hoeveel kaarsen hebben we nog? Er liggen er drie in de kast.

In de eerste zin is er zowel presentatief als prepositioneel. In de tweede zin staat twee keer er: het eerste is presentatief en het tweede is kwantitatief. De Algemene Nederlandse Spraakkunst (ANS) beschrijft verschillende mogelijkheden voor het combineren en samenvallen van er.

Als er het eerste woord van de zin is, kan presentatief er samenvallen met locatief of prepositioneel er.

• Hoe kom ik in Noordwijk? Er gaat een bus naartoe. (presentatief en prepositioneel)
• Ik keek in de kast en er lag niets. (presentatief en locatief)

Als je presentatief er op de eerste zinsplaats wilt combineren met kwantitatief er, komt er twee keer er in de zin. Die twee kunnen niet direct na elkaar staan.

• Hoeveel bekers zijn er? Er zijn er drie.

Als er op een andere plek op de zin staat, zijn er veel meer mogelijkheden. Er kan dan twee of zelfs drie functies tegelijk hebben.

• Hoeveel bekers heb je nodig? Hier staan er zeven. (presentatief + kwantitatief)
• Rome heeft heel veel kerken. Zeker 900 zijn er. (presentatief + locatief)
• Hoe kom ik in Noordwijk? Een bus gaat er vast wel naartoe. (presentatief + prepositioneel)
• In onze straat zijn veel bakfietsen. Wel tien heb ik er geteld. (kwantitatief + locatief)
• Gaston Dorren schrijft veel boeken over taal. Hij heeft er zeker vijf over geschreven. (kwantitatief + prepositioneel)
• Gisteren waren er nog een heleboel koekjes in de trommel. Nu zijn er nog maar drie. (presentatief + locatief + kwantitatief)
• De deelnemers haakten een voor een af. Aan het eind van de dag waren er nog maar twee over. (presentatief + kwantitatief + prepositioneel)

Oefenen in de les

Het is de vraag of het echt nodig is om aandacht te besteden aan het samenvallen van meerdere soorten er, maar het is als docent wel goed om je bewust te zijn van het fenomeen. Als er vragen over komen van cursisten, kun je die in elk geval beantwoorden.

Het is wél goed om aandacht te besteden aan het feit dat er ook twee keer in een zin kan staan. Om daarmee te oefenen kun je vragen gebruiken waarin je een onbepaald subject combineert met een aantal.

In het boekje Wat is er? van Martine Pirreault staan ook hiervoor oefenzinnetjes, in het hoofdstuk ‘gemengde oefeningen’. Je kunt ook inspiratie opdoen op deze website. De vragen daar zijn wel in het Engels, maar ze zijn makkelijk om te zetten naar Nederlands.

Als je alle vormen van er behandeld hebt, is het goed om die ook door elkaar te gebruiken. Je kunt bijvoorbeeld een korte tekst geven waarin er steeds is weggelaten. Kunnen de cursisten bedenken waar het zou moeten staan? Of leg ze zinnen met en zonder er voor en vraag of die goed of fout zijn. Uiteindelijk is het natuurlijk niet belangrijk dat je cursisten alle functies van er precies kunnen benoemen, maar wel dat ze het woord goed kunnen gebruiken. Leg daar altijd de nadruk op.

Er in ‘Ik heb er twee gegeten’

Het woordje er is voor veel cursisten één van de lastigste woorden van het Nederlands. Je kunt het op vier verschillende manieren gebruiken: presentatief, locatief, prepositioneel en kwantitatief. Ook kunnen verschillende vormen van er gecombineerd worden.

Bij het gebruik van het kwantitatieve er zijn er nogal wat regionale verschillen. In de standaardtaal verwijst dit er naar een zelfstandig naamwoord, en staat het in de buurt van een telwoord. Je kunt dit er niet vervangen door hier of daar, zoals bij het locatieve er. Voorbeelden zijn:

• Hoeveel cadeautjes krijgt zij? Ze krijgt er tien.
• Heb je de vijf verschillen al gevonden? Nee, ik zie er maar drie.
• We hebben nu drie aanmeldingen, maar we hebben er meer nodig.

De hoeveelheid kun je aanduiden met een hoofdtelwoord (zoals tien en drie), maar ook met onbepaalde voornaamwoorden, zoals enkele, wat, genoeg, voldoende. Ook woorden als een heleboel of geen kunnen met het kwantitatieve er voorkomen.

• Hebben we nog mandarijnen? Ja, we hebben er een heleboel.
• Hebben we nog mandarijnen? Nee, we hebben er geen meer.

Voor de hoeveelheidsbepaling kun je met een woord als nog, maar, al, wel of meer een oordeel over het aantal geven. 

• Hoeveel koekjes heb je gegeten? Ik heb er maar twee gegeten.
• Hoeveel koekjes heb je gegeten? Ik heb er wel twee gegeten.
• Hoeveel koekjes heb je gegeten? Ik heb er nog maar twee gegeten.

Soms staat er in de zin ook nog een nabepaling; de hoeveelheidsaanduiding kan dan ook achterwege blijven.

• Ik heb geen boeken over geschiedenis, maar ik heb er wel (veel) over sport.

Zoals gezegd zijn er regionale verschillen; in België en het zuiden van Nederland vinden veel mensen de volgende zinnen ook juist. ‘Boven de rivieren’ zijn deze zinnen voor de meeste Nederlanders niet mogelijk:

• Gisteren heb ik appels gekocht bij de groenteboer, maar vandaag ga ik er kopen in de supermarkt.
• Heb je ballen bij je? Ja, ik heb er bij me.
• Telkens als jij vallende sterren ziet, zie ik er ook.

Meer over deze regionale verschillen vind je in de Algemene Nederlandse Spraakkunst (ANS).

Plek in de zin

Ook het kwantitatieve er staat in hoofdzinnen meteen na de persoonsvorm. In hoofdzinnen met inversie en bijzinnen staat het na het onderwerp. Maar in zinnen met een wederkerend voornaamwoord staat het pas na dat voornaamwoord.

• Ik zie maar twee pakken koffie, terwijl ik er drie had gekocht.
• Weet jij nog alle namen van je klasgenoten op de basisschool? Even denken … Ik kan me er drie herinneren.

Een ontkenning staat na er, en voor de hoeveelheidsaanduiding.

• Hebben we nog mandarijnen? Nee, we hebben er geen meer.
• Ik zie twee pakken koffie, maar hadden we er niet drie?

Oefenen in de les

Het kwantitatieve er is voor cursisten relatief goed te leren, hoewel ze erg moeten wennen aan het idee dat het grammaticaal nodig is. Maar de duidelijke verwijzing helpt bij het leren. Wijs daar bij het oefenen ook op. Je kunt dit natuurlijk goed oefenen door allerlei vraag-antwoordoefeningen over telbare zaken. Je kunt cursisten zelf vragen laten bedenken, of werken met plaatjes of bijvoorbeeld een tool als Wheeldecide.

In het boekje Wat is er? van Martine Pirreault staan ontzettend veel zinnetjes waarmee je kunt oefenen. Je kunt ook inspiratie opdoen op deze website. De vragen daar zijn wel in het Engels, maar ze zijn makkelijk om te zetten naar Nederlands.

Let erop dat je ook oefent met inversie en bijzinnen, en als je cursisten wat verder gevorderd zijn, is het leuk (en goed) om te experimenteren met de gevoelswaarde van toevoegingen als nog, maar en al.

Er in ‘Ik hou er niet van’

Het woordje er is voor veel cursisten één van de lastigste woorden van het Nederlands. Je kunt het op vier verschillende manieren gebruiken: presentatief, locatief, prepositioneel en kwantitatief. Ook kunnen verschillende vormen van er gecombineerd worden.

Prepositioneel er staat altijd samen met een voorzetsel in de zin. Samen vormen zij wat officieel een ‘voornaamwoordelijk bijwoord’ wordt genoemd. Dit is een combinatie van een bijwoord als er, hier, daar, waar, nergens of ergens en een voorzetselbijwoord (een voorzetsel met de functie van een bijwoord). Voorbeelden van voornaamwoordelijke bijwoorden zijn eraan, hierbij en waarvoor. In functie lijken voornaamwoordelijke bijwoorden op voornaamwoorden: ze verwijzen naar een ander woord, of naar een bijzin die nog volgt. 

• Wil je een stukje marsepein? Nee dank je, ik hou er niet van.
• We zullen er volgende keer aan denken.
• Heb jij nog munten met Beatrix erop?
• We zorgen ervoor dat alles op tijd geregeld is.

Deze combinaties verwijzen altijd naar zaken of naar dieren. Om naar mensen te verwijzen, gebruik je de combinatie van een voorzetsel en een voornaamwoord.

• Wacht je op Marieke? Ja, ik wacht op haar.
• Zit Soufyan naast Diego? Ja, hij zit naast hem.

Er zijn ook een aantal vaste verbindingen waarin het voornaamwoordelijk bijwoord geen verwijzende functie heeft, maar een algemenere betekenis.

• Je bent er gloeiend bij!
• We trokken er met zijn allen opuit.
• De stoute kinderen kregen ervanlangs.

Goede informatie over prepositioneel er vind je ook in de Algemene Nederlandse Spraakkunst (ANS). 

Plek in de zin

Net als het locatieve en presenatieve er komt het prepositionele er meteen na de persoonsvorm. In hoofdzinnen met inversie en bijzinnen staat het meestal na het onderwerp. Maar in zinnen met een wederkerend voornaamwoord of als het lijdend of meewerkend voorwerp veel nadruk krijgt, kan het ook pas daarna staan. 

• We kunnen er ons niets van herinneren.
• We kunnen ons er niets van herinneren.
• Ze hebben er het vólgende op gevonden.
• Ze hebben het vólgende erop gevonden.

Als het lijdend of meewerkend voorwerp een gereduceerde vorm van het persoonlijk voornaamwoord is of het, staat er hierna.

• Je hebt het er wel over, toch?
• Ik zal ‘m er goed voor betalen.

Het voorzetselbijwoord staat aan het eind van de zin, of voor het laatste werkwoord als er meerdere werkwoorden zijn. In ontkennende zinnen staat niet voor het voorzetselbijwoord.

• Toen we bij het meer kwamen, sprongen we er meteen in.
• We zullen er volgende keer aan denken.
• Je moet er niet op rekenen.

Oefenen in de les

Het prepositionele er is voor veel cursisten lastig te leren. Het makkelijkst zijn de zinnen waarin de verwijzing heel duidelijk is. Het is dan ook handig om daarmee te beginnen. Je kunt bijvoorbeeld een klein balletje (of ander klein voorwerp) en een doosje meenemen naar de les, en daarmee het onderwerp introduceren. Je laat het balletje en het doosje zien, en doet het balletje erin. Dan vraag je: Waar is het balletje? Antwoord Het is erin. Daarna kun je andere posities laten zien: erboven, eronder, ernaast, erachter, enz. Je kunt ook plaatjes laten zien waarmee je dit kunt oefenen (de combinatie van een kat en een doos doet het dan bijvoorbeeld goed). Vervolgens kun je oefenen met combinaties van vragen en antwoorden met een duidelijk zelfstandig naamwoord in de vraag. Oefen ook met ontkennende zinnen, zodat ze leren dat niet voor het voorzetsel komt. Begin met korte zinnen, maar oefen ook met langere zinnen als We zullen het er straks, na de pauze, over hebben. Ook is het belangrijk om te oefenen met bijzinnen.
Nog wat andere werkvormen:

• Maak in Wheeldecide een rad met werkwoorden met vaste voorzetsels en laat daarmee zinnen met er maken.
• Geef een dictee met zinnen met en zonder er. Lees dat op natuurlijke toon voor; benadruk er dus niet. Horen ze het?
• Laat een cursist een voorwerp in gedachten nemen (of wijs er één toe). De anderen moeten raden welk voorwerp het is door gesloten vragen te stellen als Kun je ermee schrijven?, Kun je erop zitten?

In het boekje Wat is er? van Martine Pirreault staan ontzettend veel zinnetjes waarmee je kunt oefenen. Je kunt ook inspiratie opdoen op deze website. De vragen daar zijn wel in het Engels, maar ze zijn makkelijk om te zetten naar Nederlands.

Er in ‘Je kan er boeken lenen’

Het woordje er is voor veel cursisten één van de lastigste woorden van het Nederlands. Je kunt het op vier verschillende manieren gebruiken: presentatief, locatief, prepositioneel en kwantitatief. Ook kunnen verschillende vormen van er gecombineerd worden.

Locatief er verwijst altijd naar een plaats die eerder in de context is genoemd. of die duidelijk is uit de context. Goede informatie hierover vind je ook in de Algemene Nederlandse Spraakkunst (ANS). 

De plaatsbepaling waar je met er naar verwijst kan van alles zijn, zolang er maar sprake is van een duidelijke verwijzing. Enkele voorbeelden:

• Ken jij Rotterdam goed? Ja, ik heb er tien jaar gewoond.
• Wat kan je doen in de bibliotheek? Je kan er boeken lenen.
• Waarom ga je naar de markt? Om er vis te kopen.

Dit locatieve er kun je vervangen door hier of daar als je meer nadruk aan de plaats wilt geven.

• Kun je in dit restaurant met kinderen eten? Ja, hier kun je goed met kinderen eten. 
• Welke talen spreken ze in België? Daar spreken ze Nederlands, Frans en Duits.

De plaats waar je naar verwijst kan ook duidelijk zijn uit context.

• Ik ben er morgen niet!
• (in de bibliotheek) Is het nieuwe boek van Marieke Lucas Rijneveld er?

Plek in de zin

Locatief er kan niet op de eerste plaats van de zin staan, hier of daar wel. In hoofdzinnen staat er direct na de persoonsvorm. In zinnen met inversie en in bijzinnen staat het na het onderwerp.

• Ben je volgende week nog op kantoor? Ja, volgende week ben ik er nog.
• Waarom wil je niet naar het centrum? Omdat het er te druk is.

Oefenen in de les

Het locatieve er is voor cursisten relatief makkelijk te leren, omdat het zo’n duidelijke verwijzing heeft. Toch blijft het lastig, en is het belangrijk voldoende tijd te besteden aan oefeningen.

Om dit er te oefenen, kun je goed een plaats centraal stellen: bijvoorbeeld waar cursisten wonen, maar iets als een bibliotheek, park of bos kan heel goed. Vervolgens kun je praten over wat er allemaal is (of niet is) op die locatie, of wat je er kunt doen. Om ook bijzinnen te oefenen, kun je ook waarom-vragen stellen. 

Het is ook leuk om het om te draaien: laat een cursist een gedachten nemen en 2 dingen vertellen die er zijn of die je er kunt doen. De rest van de groep mag aanvullende vragen stellen (met er, uiteraard) en moet proberen om te raden aan welke plaats de eerste cursist denkt. Je kan ook als docent van tevoren een hoop locaties op kaartjes zetten, en degene die aan de beurt is een kaartje laten trekken. 

Het is ook goed om zinnen te gebruiken met zowel een plaats- als een tijdsbepaling. Daarmee kun je oefenen dat in er voor de tijdsbepaling staat (en niet, zoals de plaatsbepaling erachter): Wanneer ben je weer in de bibliotheek? Ik ben er volgende week weer. Ook kun je de tijdsbepalingen goed gebruiken om zinnen met inversie te oefenen. Geef je cursisten dan de opdracht om hun antwoord met de tijdsbepaling te beginnen. Doe dat wel pas als ze al redelijk vertrouwd zijn met het gebruik van er in de gewone volgorde.

In het boekje Wat is er? van Martine Pirreault staan ontzettend veel zinnetjes waarmee je kunt oefenen. Je kunt ook inspiratie opdoen op deze website. De vragen daar zijn wel in het Engels, maar ze zijn makkelijk om te zetten naar Nederlands.

Er in ‘Is er nog genoeg melk?’

Het woordje er is voor veel cursisten één van de lastigste woorden van het Nederlands. Je kunt het op vier verschillende manieren gebruiken: presentatief, locatief, prepositioneel en kwantitatief. Ook kunnen verschillende vormen van er gecombineerd worden.

Presentatief er komt in verschillende soorten zinnen voor, en met verschillende onderwerpen. Een uitgebreid overzicht vind je in de Algemene Nederlandse Spraakkunst (ANS). 

Presentatief er komt veel voor in zinnen met een onbepaald onderwerp, dat verderop in de zin staat. Dit kan zowel een hoofd- als een bijzin zijn.

• Er loopt een man op straat.
• Vanavond is er een leuke film op tv.
• Is er nog genoeg melk?
• We gingen snel naar huis, omdat er een leuke film op televisie was.

In uitzonderlijke gevallen kan het onderwerp wél bepaald zijn. Dat is bijvoorbeeld zo als het bepaalde onderwerp vervangen kan worden door een onbepaald onderwerp met dezelfde betekenis, in opsommingen en als je een gewoonte of gebruik beschrijft met woorden als dezelfde, bekend, weer, enz.

• Er bestaat de kans dat het vanmiddag gaat regenen. (een kans kan ook)
• Er waren aanwezig: de burgemeester, de wethouders en de leden van de gemeenteraad.
• Er werden weer dezelfde argumenten aangevoerd als altijd.

In vragen die met een vraagwoord beginnen staat ook vaak er. Het eigenlijke onderwerp ontbreekt dan.

• Wat is er?
• Wat is er gebeurd?

In passieve zinnen zonder onderwerp of met een bijzin als onderwerp:

• Er werd nog lang nagepraat over het incident.
• Er is net voor je gebeld.
• Er wordt beweerd dat die buurt niet veilig is.

Plek in de zin

Presentatief er staat in mededelende zinnen op de eerste plaats van de zin, of, bij inversie, na de persoonsvorm. In vragen staat er ook na de persoonsvorm. In bijzinnen staat er direct na het voegwoord. 

Als er niet op de eerste plaats van de zin staat, kan het vaak worden weggelaten. Hier zijn geen heel vaste regels voor. Er komt nooit voor in algemene mededelingen (Appels groeien aan bomen). In zinnen die beginnen met een plaatsaanduiding wordt er in schrijftaal vaak weggelaten, maar in spreektaal veel minder: 

• Op de snelweg is een ongeluk gebeurd.
• Op de snelweg is er een ongeluk gebeurd.

Heel vaak is de zin zowel met als zonder er juist. De zin met er is dan vaak wat informeler, maar nog steeds prima in alle situaties te gebruiken.

In zinnen met een onbepaald onderwerp, kan ook dat onderwerp op de eerste plaats staan: Een man loopt op straat. Dat kan lang niet altijd, omdat het vaak lastig is om zo’n onbepaald element op de eerste zinsplaats te zetten.

Oefenen in de les

Het juiste gebruik van er is voor veel cursisten heel lastig te leren. Het is in elk geval handig om één soort er per keer te introduceren. Ook is herhaling ontzettend belangrijk. 

Je kunt bijvoorbeeld vragen stellen en die laten beantwoorden. Denk aan combinaties als:

• Is er iets gebeurd? Ja, er is iets gebeurd.
• Is er iemand thuis? Nee, er is niemand thuis.
• Is er koffie? Ja, er is koffie.

In het boekje Wat is er? van Martine Pirreault staan ontzettend veel zinnetjes waarmee je kunt oefenen. Je kunt ook inspiratie opdoen op deze website. De vragen daar zijn wel in het Engels, maar ze zijn makkelijk om te zetten naar Nederlands.

De eerste keer is het handig om de vragen (en antwoorden, afhankelijk van hoe sterk je groep is) op te schrijven. Later kun je zo’n oefening helemaal mondeling doen. Varieer met de zinnen die je maakt; gebruik ook zinnen met inversie.

Je kunt ook enkele woorden geven, en daar een zin mee laten maken. Bijvoorbeeld: kat – tuin – lopen: Er loopt een kat in de tuin. Je kunt daarvoor bijvoorbeeld Flippity (randomizer) gebruiken. Hier vind je een voorbeeld dat ik heb gemaakt.

Om te oefenen met bijzinnen kun je bijvoorbeeld cursist A een zin met er laten voorlezen. Cursist B moet die herhalen en beginnen met ‘A zegt dat …’ Bij een privéles neem je zelf de rol van cursist A op je.